Hiểu về bài quyền Judo Kata

Judo Kata (形) là các bài tập được thực hiện theo một trình tự cố định, thể hiện các kỹ thuật cơ bản và nâng cao của môn võ Judo. Kata không chỉ là một bài tập đơn thuần, mà còn là một hình thức nghệ thuật, thể hiện sự uyển chuyển, sức mạnh và tinh thần của người tập.

Tổ sư Kano kế thừa bài quyền trong võ cổ truyền để đưa vào võ Judo hiện đại

Phần 1: Hoàn cảnh và nguồn gốc ra đời của Judo Kata

Judo Kata ra đời cùng với quá trình hình thành môn Judo vào cuối thế kỷ 19, gắn liền với công cuộc cải tổ các phái Jujutsu (nhu thuật) truyền thống của võ sư Jigoro Kano, người sáng lập môn võ Judo. Vào thập niên 1880, Tổ sư Jigoro Kano tập hợp nhiều cao thủ Jujutsu từ các trường phái khác nhau với mục tiêu thống nhất và hiện đại hóa võ thuật.

Một trở ngại lớn lúc bấy giờ là các võ sư cổ điển muốn giữ lại những kỹ thuật bí truyền mang tính sát thương cao của họ. Để thuyết phục họ chấp nhận hệ thống Judo mới (vốn chú trọng an toàn và có luật lệ), tổ sư Kano đã đề xuất giải pháp Kata - tức những bài quyền cố định - như một phương tiện lưu giữ các kỹ thuật nguy hiểm đó trong Judo.

Nhờ vậy, những "bí kíp" được bảo tồn dưới dạng Kata, trong khi Judo có thể lược bỏ chúng khỏi luyện tập đối kháng tự do để đảm bảo an toàn.

Bản thân khái niệm kata (型) đã tồn tại từ lâu trong các môn võ cổ truyền Nhật Bản dưới dạng những bài quyền với trình tự cố định. Tổ sư Jigoro Kano, xuất thân từ các trường phái Jujutsu như Tenjin Shinyo-ryu và Kito-ryu, đã kế thừa truyền thống luyện kata này và tích hợp nó vào Judo.

Ông cùng các học trò xuất sắc của mình đã nghiên cứu, chọn lọc và phát triển nên hệ thống Kodokan Judo Kata thông qua quá trình thử nghiệm công phu.

Một số bài kata được Tổ sư Kano sáng tạo mới hoàn toàn (ví dụ Nage-no-Kata – các thế Ném – được giới thiệu vào năm 1887 như bộ kata đầu tiên của Judo Kodokan), trong khi một số kata khác được ông tiếp thu từ chính những bài quyền Jujutsu cổ.

Chẳng hạn, các bài quyền của phái Kito-ryu mà tổ sư Judo Kano Jigoro rất tâm đắc về tinh hoa công thủ đã được ông giữ gần như nguyên vẹn và đưa vào Judo dưới tên Koshiki-no-Kata.

Như vậy, Judo Kata hình thành trên nền tảng tinh hoa võ thuật truyền thống, được Tổ sư Kano Jigoro "tái sinh" trong một hệ thống mới phù hợp với triết lý và mục đích của Judo hiện đại.

Phần 2: Mục đích của Judo Kata trong triết lý và luyện tập

Trong triết lý của Tổ sư Kano Jigoro, Judo không đơn thuần là một môn võ để thi đấu thắng thua, mà là một con đường giáo dục toàn diện về thân - tâm - trí.

Để đạt được mục tiêu này, ông xây dựng Judo dựa trên bốn phương pháp chính:

+ Kata (hình thức chuẩn)

+ Randori (tập luyện tự do)

+ Kōgi (bài giảng lý thuyết)

+ Mondō (hỏi - đáp)

Trong đó, Kata không chỉ giữ vai trò nền tảng trong việc truyền đạt tinh thần mà còn là kỹ thuật Judo một cách hệ thống và sâu sắc.

Dưới đây là những mục đích căn cốt của Judo Kata:

1. Truyền đạt các nguyên lý cốt lõi của kỹ thuật

Kata không chỉ là tập đòn mẫu, mà là phương tiện sư phạm để người học lĩnh hội nguyên lý sâu xa như kuzushi (phá thăng bằng), tsukuri (chuẩn bị đòn), kake (ra đòn), hoặc cách điều khiển trọng tâm và sử dụng đòn bẩy.

Thông qua các trình tự cố định, người tập không chỉ học "cách làm" mà còn học để hiểu được "vì sao đòn lại hiệu quả", từ đó áp dụng linh hoạt trong Randori và thi đấu thực tế.

2. Bảo tồn các kỹ thuật và tinh hoa võ học cổ truyền

Khi chuyển hóa từ Jujutsu sang Judo, tổ sư Kano đã loại bỏ nhiều kỹ thuật nguy hiểm khỏi thi đấu để đảm bảo an toàn, nhưng ông bảo tồn những tinh hoa đó trong các bài Kata, như Kime-no-Kata (forms of decisiveness) hay Koshiki-no-Kata (forms of antiquity).

Nhờ vậy, Judo vẫn giữ được "cái gốc" của giá trị võ đạo mà không đánh mất chiều sâu lịch sử và giá trị truyền thống.

3. Rèn luyện đạo đức, lễ nghi và phẩm chất võ đạo

Kata không chỉ luyện đòn mà còn rèn sự tôn trọng, kiên nhẫn, hợp tác và tự kỷ luật.

Từng động tác, nhịp thở, nghi lễ chào nhau (rei), vai trò của Tori - Uke đều phản ánh tinh thần Jita Kyoei (cùng tồn tại và cùng phát triển).

Người tập Kata lâu dài sẽ thấm nhuần tinh thần võ sĩ đạo - biết tiết chế cái tôi và trau dồi nhân cách thông qua từng chi tiết.

4. Chuẩn hóa chương trình huấn luyện và đánh giá trình độ

Kata đóng vai trò như giáo trình chuẩn mực để giảng dạy và đánh giá kỹ năng trong hệ thống thăng đai. Từ cấp đai đen trở lên, người học bắt buộc phải hiểu và biểu diễn thành thạo các bài Kata như Nage-no-Kata hoặc Katame-no-Kata.

Điều này bảo đảm rằng võ sinh không chỉ mạnh trong thi đấu mà còn am hiểu sâu rộng về nền tảng kỹ thuật và triết lý của Judo.

Tóm lại:

Judo Kata là cốt lõi sư phạm của Judo, không chỉ giúp người học rèn kỹ thuật chuẩn xác mà còn hiểu sâu về triết lý "nhu đạo - lấy nhu thắng cương".

Kata bảo tồn di sản võ học, nuôi dưỡng tinh thần võ đạo và tạo nên sự đồng bộ trong huấn luyện trên toàn thế giới. Với Tổ sư Kano Jigoro, Kata chính là nơi tinh thần Judo được gìn giữ trọn vẹn và lan tỏa vững bền.

Phần 3: Người đầu tiên phát triển Judo Kata

Tổ sư Jigoro Kano (1860 - 1938), nhà sáng lập môn Judo và võ đường Kodokan, chính là người đầu tiên khởi xướng, xây dựng và hệ thống hóa Judo Kata.

Ngay từ khi thành lập Kodokan vào năm 1882, tổ sư đã xác định rằng Judo không chỉ là võ thuật thuần túy, mà phải trở thành một hệ thống giáo dục toàn diện, có khả năng truyền thụ kỹ năng, đạo đức và triết lý sống cho con người thông qua một phương pháp sư phạm chuẩn hóa. Trong hệ thống ấy, Kata giữ vị trí nền tảng.

Ở thời điểm cuối thế kỷ 19, các trường phái Jujutsu cổ truyền của Nhật Bản vẫn tồn tại rời rạc, mỗi môn phái giữ riêng kỹ thuật bí truyền, nhiều trong số đó mang tính sát thương cao.

Với tầm nhìn cải cách, tổ sư Kano đã tập hợp các võ sư từ nhiều phái để cùng xây dựng Judo theo hướng hiện đại, an toàn và có giá trị giáo dục.

Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu bảo tồn các kỹ thuật cổ nguy hiểm, tổ sư đã khéo léo sử dụng Kata như một "nơi lưu giữ" tinh hoa võ học truyền thống - thông qua hình thức biểu diễn kỹ thuật theo kịch bản cố định - trong khi lược bỏ chúng khỏi nội dung luyện tập đối kháng tự do và thi đấu thực tiễn.

Bài Kata đầu tiên được Tổ sư giới thiệu chính thức là Nage-no-Kata (投の形 - Các hình thức Ném) vào năm 1887, nhằm hệ thống hóa những nguyên lý chuẩn mực của kỹ thuật ném.

Sau đó, ông tiếp tục sáng tạo và cùng các học trò phát triển nhiều bài Kata nền tảng như:

Katame-no-Kata (固の形 - Các hình thức Khống chế): tổng hợp các kỹ thuật khóa giữ, siết cổ và bẻ tay;

Kime-no-Kata (決の形 - Các đòn Quyết định): thể hiện các đòn tự vệ nhanh - mạnh - dứt khoát;

Ju-no-Kata (柔の形 - Biểu hiện của Nhu): trình bày nguyên lý lấy nhu thắng cương qua chuyển động mềm mại, điều hòa lực;

Và đặc biệt là Itsutsu-no-Kata (五の形 - Ngũ hình) - bài Kata triết lý tượng trưng cho năm loại lực trong tự nhiên, được cho là do Tổ sư biên soạn nhưng chưa kịp chú giải hoàn chỉnh trước khi qua đời.

Bên cạnh đó, Tổ sư Kano cũng thể hiện sự trân trọng sâu sắc với di sản Jujutsu cổ bằng cách giữ nguyên bản một số bài quyền cổ điển, tiêu biểu là Koshiki-no-Kata (古式の形 - Các hình thức Cổ xưa) - bài quyền truyền thống của phái Kito-ryu, nơi ông từng học với sư phụ Tsunetoshi Iikubo. Bài Kata này giả định tình huống người tập mặc giáp như các võ sĩ samurai thời phong kiến, từ đó truyền tải trọn vẹn tinh thần chiến đấu cổ xưa.

Judo Kata vì thế không chỉ là tập hợp những kỹ thuật tiêu biểu được chuẩn hóa, mà còn là công cụ giúp người học Judo toàn thế giới hiểu chung một nền tảng - bất kể sự khác biệt về ngôn ngữ hay văn hóa. Kata đóng vai trò như một ngôn ngữ kỹ thuật chung, giúp Judo phát triển đồng bộ, có hệ thống và nhất quán trên phạm vi toàn cầu.

Judo kata như "ngôn ngữ kỹ thuật chuẩn"
cho phép người học Judo đều hiểu và luyện tập cùng nền tảng dù khác ngôn ngữ, văn hóa

Dưới tầm nhìn của Tổ sư Jigoro Kano - một nhà giáo dục kiệt xuất và nhà cách tân võ đạo - Judo Kata đã trở thành cầu nối giữa võ học cổ truyền và Judo hiện đại, vừa bảo tồn tinh hoa quá khứ, vừa mở ra con đường phát triển bền vững cho tương lai.

Từ một hệ thống quyền pháp cổ truyền, Kata đã được nâng tầm trở thành "giáo trình sống" của Judo, truyền thụ kỹ năng, triết lý và đạo đức võ sĩ đạo cho biết bao thế hệ học trò - không chỉ tại Nhật Bản, mà trên toàn thế giới.

Trích từ fanpage Judo Nhà Mình

Judo kata bài quyền: Nage-no-Kata